انشا

در طول تاریخ، آموزش نوشتن به اندازه ی آموزش خواندن مورد توجه بوده است. برای اینکه آموزش نوشتن از کارایی لازم برخوردار باشد، لازم است از نحوه ی فراگیری نوشتن کودکان و سطوحی که در این فراگیری طی می کنند. آگاه باشیم. آگاهی از نقاط عطفی که کودکان در فراگیری نوشتن طی می کنند. به ما کمک می کند، برنامه ریزی و تعامل با آن ها را متناسب با رشد و توانایی های آن ها پی ریزی کنیم. لازم به تذکر است که این نقاط عطف، حول و حوش یک سن به میزان متفاوت در کودکان رخ می دهد.

یکی از هدف های زبان آموزی درک مفاهیم مختلف از طریق گوش دادن و ارائه انتقال دقیق تجارب نگرش ها و برداشت های خویش به دیگران از طریق گفتن و نوشتن است. و برای رسیدن به این هدف دانش آموزان باید رمزهای تصویری و حروف الفبای کلی را یاد بگیرند.

 

مباحث کلی درباره ی نوشتن

یک دیدگاه مشترک درباره نوشتن این است که نوشتن برقراری ارتباط و انتقال اطلاعات و عقاید از طریق نظامی از نشانه های مکتوب است اما این تعریف، به ماهیت وجودی نوشتار توجهی ندارد و فقط ناظر بر نقش آن است.

نوشتن شامل مراحل زیر است:

1ـ کشف چیزی که می خواهیم از طریق نوشتار بیان کنیم (انتخاب پیام)

2ـ تنظیم و سازماندهی پیام (در قالب زبان)؛

3ـ روی کاغذ آوردن پیام؛

4ـ بازبینی و انجام اصلاحات لازم؛

5ـ ارائه نهایی (بصورت مناسب) به خواننده

البته این مراحل، جدا از کارهایی همچون آماده کردن قلم، استارت های ناقص و دیگر فعالیت های گوناگونی است که برای برخی از نویسندگان لازمند. در واقع امر نوشتن یک آفرینش و خلاقیت نام است که در یک طرف آن خلق افکار و اندیشه ها و در طرف دیگر خلق و نظم بخشی از این اندیشه ها در قالب های زبانی مورد نظر قرار داد.

یادگیری نوشتن شامل مراحل زیر است:

1ـ توانایی نوشتن حروف الفبا (حروف نویسی) و دانش ترکیب صحیح حروف (کلمه نویسی)

2ـ توانایی نوشتن صحیح عناصر زبانی از حفظ املانویسی 

3ـ توانایی ساخت کلمه (کلمه سازی)

4ـ مهارت بیان پیام از طریق جملات: (الف) جمله نویسی ؛ (ب) متن نویسی (انشا)

 

آموزش انشا در دوره ابتدایی:

امروزه موضوع انشا ر مدارس ابتدایی از جمله مسایلی است که مربیان آموزشی را مواجه با مشکل ساخته است. کمتر آموزگاری است که سؤال نکد چه کنم تا دانش آموزان بتوانند انشا بنویسند. این مشکل نه تنها ر دبستان ها مطرح است بلکه در مدارس راهنمایی نیز جزیی از مشکلات مهم آموزش محسوب می گردد. انشا از جمله انواع نوشتن محسوب می شود و آخرین و پیشرفته ترین و در عین حال پیچیده ترین مراحل زبان آموزی به شمار می رود. تا زمانی که پیش نیازهای نوشتن تحقق نیافته امر نوشتن به خصوص انشا نویسی هم میسر نخواهد شد.

در بحث زبان آموزی گوش دادن و سخن گفتن را پیش نیاز برای خواندن و نوشتن می دانند یعنی تا مهارت های شنیداری و گفتاری یک فرد توسعه نیابد در زمینه خواندن و نوشتن ضعیف خواهد بود و از این لحاظ است که گذراندن یک دوره آمادگی را برای شاگردان کلاس اول الزامی می دانند.

آموزش انشا از کلاس اول مستقیم یا غیر مستقسم آغاز می شود و آموزگاران محترم کلاس اول دبستان باید نسبت به مسئله اینکه آموزش انشا مراحلی دارد توجه نماید. این مراحل عبارتند از:

1ـ آموزش انشای شفاهی

2ـ آموزش جمله سازی و نگارش عبارات کوتاه

3ـ آموزش نوشتن جملات و عبارات طولانی

 

با توجه به مراحل فوق و انجام فعالیت های لازم در جهت توسعه و پیشرفت هر مرحله آن چه بیشتر در کلاس اول منظور نظر است همان تحقق مرحله اول انشا نویسی است که تحت عنوان انشای شفاهی نامیده می شود.

با توجه به مطالب ذکر شده در زمینه بیان و کلام کودک ملاحظه می شود خواه برای نوشتن انشا و خواه برای افکار و عقاید در زمینه نگارش، زبان فارسی ملاک عمل است هر چند که شاگردان در این سن در زمینه زبان مادری افکار و عقاید، تجارب و اندوخته های ذهنی خاصی هستند، لکن لازمه بیان و نگارش آن ها به یک سری فعالیت های مغزی را دارد تا کودک مفاهیم ذهنی را نتواند به صورت واژه های زبان فارسی بیان کند از تکلم به زبان فارسی عاجز خواهد بود سپس آنچه که در این پایه برای نوشتن و نگارش منظور نظر است رشد زبان گفتاری کودک در زمینه زبان فارسی است.

اینجاست که آموزگار محترم از هر موقعیت آموزشی جهت توسعه فرهنگ لغات شاگردان کلاس اول استفاده می نماید و یک فرهنگ زیربنایی در زمینه گوش دادن، سخن گفتن و آمادگی های لازم را برای خواندن و نوشتن بوجود می آورد چون هر نوشته خوب انعکاسی است از بیان خوب.

جمله سازی در واقع مقدمه ای است برای آماده سازی دانش آموزان در درس انشا. در جمله سازی است که دانش آموزان می توانند اولین تجربیات خلاقیت نوشتاری را کسب کنند، با انواع جمله های خبری، پرسشی، امری و تعجّبی آشنا شوند، جایگاه انواع مقاله های صرفی مثل گروه اسمی و ضمایر و ... را در ساخت جمله بیاموزند.

در جمله دو اصل مورد نظر است:

الف) پیام جمله، که باید از لحاظ معنایی و حقایق برون زمانی صحیح و متناسب باشد.

ب) ساخت نحوی جمله، که باید با اصول و عقاید ساخت جمله در زبان فارسی منطبق باشد.

در اینجا بر آن شده ایم تا مجوعه ای از تمرینات کاربردی را فراهم آوریم.

٭ انواع تمرینات جمله سازی و نگارش:

تمرین های مختلفی برای آموزش جمله سازی و جود دارد که مهم ترین آن ها عبارتند از:

1ـ جمله سازی شفاهی:

قبل از این که از دانش آموزان بخواهیم به شکل مکتوب جمله سازی نمایند، بهتر است با تمرینات شفاهی آمادگی لازم ذهنی و روانی را در آنان بوجود آوریم. شیوه هایی که می توان در جمله سازی شفاهی از آن ها استفاده کرد عبارتند از:

الف) تمرین پرسش و پاسخ: این تمرین بر اساس مطالب درسی فارسی و یا به کمک تصاویر انجام می شود.  

ب) دوباره سازی: در این شیوه از دانش آموزان می خواهیم جمله ای را که خوانده اند یا ما برای آنان خوانده ایم دوباره سازی کرده، به زبان خود بازگو نمایند.

ج) جمله سازی: با کلمات داده شده در این شیوه از دانش آموزان می خواهیم با کلمات داده شده جمله هایی شفاهی بسازند.

2ـ تشخیص صحت جمله: در این تمرین، با ارائه جند جمله صحیح و غلط، از دانش آموزان می خواهیم صحت و سقم و آن را تشخیص دهند. مثال:

حسن به مدرسه رفت                     خرس پرواز کرد.

 3ـ تغییر کلمات جمله: با این تمرین، جمله های مکتوب آماده ای را به دانش آموزان ارائه می دهیم که زیر بعضی از کلمات آن ها خط کشیده شده است.

دانش آموز بنا به خواسته ی ما یک کلمه ی دیگر به جای کلمه ی مورد نظر قرار می دهدو جمله ی جدیدی می سازد. مثال:

تضاد:         امروز هوا خیلی سرد بود                          امروز هوا خیلی گرم بود.

زمان         آینده: امروز به مشهد می روم                    فردا به مشهد خواهم رفت.

منفی:       من سیب دوست دارم                             من سیب دوست ندارم.

پرسش:     شهر خود را دوست دارم                          شهر خود را دوست داری؟

4ـ جور کردن گروه کلمات: بوسیله ی این تمرین، دو فهرست از گروه کلمات به دانش آموزان ارائه می کنیم و از آنان می خواهیم بین گروه های واژگانی ارتباطی معنی دار برقرار کنند. مثال:

الف) ایران           نان می پزد.

ب) گندم           را در فصل پاییز می کارند.

ج) نانوا             کشور ماست.

5ـ پر کردن جای خالی جمله: در تمرین مذکور، جمله هایی را که جای یک یا جند کلمه ی آن ها خالی است به دانش آموزان ارائه می کنیم و از آنان می خواهیم کلمات مناسب را در جای خالی قرار دهند. مثال:

ـ حسن سه سیب ........... میز می گذارد (از، زیرا، روی، در)

ـ سارا ........خانه......... بازار آمد. (بی، از، تا، چون، به)

ـ در دریا با ............ مسافرت می کنند. (هواپیما، کشتی، قطار، اتوبوس، دوچرخه، شتر)

ـ با چای .......... می خورند. (سیب، گوشت، قند، میوه)

ـ فردا به مدرسه .......... . (نمی روم، نمی خورم، نمی شویم، نمی توانیم)

ـ احمد شاگرد خوبی .......... . (هستی، است، هستیم، هستید)

6ـ منظم سازی جملات درهم ریخته: در این تمرین، کلمه های جمله را بدون نظم خاصی درهم می

ریزیم و از دانش آموزان می خواهیم جمله های صحیح و منظم بسازند. مثال:

سینما، به، دیروز، دوستم، رفتم، با، من

7ـ گسترش جمله ها: در تمرین گسترش جمله ها از دانش آموزان می خواهیم جمله ی داده شده را ادامه دهند و کلمه یا جمله ای دیگر به آن اضافه نمایند. مثال:

تو به تهران می روی و من . . . .

معلم درس می دهد و شاگرد . . . .

بز علف دوست دارد و خرگوش . . . .

ما با یاری خدا پیروز . . . .

8ـ کوتاه سازی: در این تمرین، از دانش آموزان می خواهیم با استفاده از کلمات داده شده جمله های داده شده را کوتاه سازند. مثال:

حسن و برادرش به خانه ما آمدند. (آنان)

9ـ جمله سازی به کمک تصویر: در تمرین مذکور با استفاده از تصاویر کتاب یا تصاویر دیگر، از دانش آموزان می خواهیم جمله های مناسب بسازند و بنویسند.

10ـ تمرینات افزایشی: در تمرینات افزایشی، با ارائه چند کلمه، از دانش آموزان می خواهیم آن ها رابه جمله بیفزاند. مثال: 

      من سیب می خورم. (قرمز)                          من سیب قرمز می خورم.

      پدر به مسجد می رود. (با من، روزهای جمعه)     پدرم روزهای جمعه با من به مسجد می رود.

11ـ ترکیب جمله های ساده: در این تمرین دو عبارت یا جمله کوتاه به دانش آموزان ارائه می دهیم و از آنان می خواهیم آن ها را به یک جمله تبدیل کنند. مثال:

         آن مرد برادر حسن است. آن مرد کشاورز است.

         آن مرد کشاورز برادر حسن است.

12ـ جمله سازی با کلمات داده شده: در تمرین مذکور، به دانش آموزان متناسب با درس های خوانده شده کلماتی ارائه می شود و از آنان می خواهیم با هر یک از آن ها جمله ای بسازند یا این که تصویر یا تصاویری به آنان نشان می دهیم که بر اساس آن ها جمله ای کتبی بسازند. این تمرین از جمله تمرینات سنّتی است که در همه کلاس ها ی جمله نویسی کاربرد دارد. لیکن باید توجه داشت که قبل از انجام تمرینات 1 تا 10 ، این تمرین ارائه نشود.

13ـ جمله سازی در قالب پاسخ به پرسش های مکتوب: در این تمرین، که در تقویت درس های دیگر مثل علوم، ریاضی، تاریخ و .... بسیار مؤثر است از دانش آموزان بصورت کتبی سؤالاتی می پرسیم و از آنان می خواهیم با ساختن جمله یا چند جمله سوالات را پاسخ دهند. بدین تریب تعامل درس های دیگر با درس جمله نویسی بخوبی برقرار می شود.

14ـ جمله سازی با مفاهیم کتاب های درسی: در این گونه تمرین ها مفاهیم کتاب های دیگر درسی مانند علوم، ریاضی، هدیه های آسمان در قالب جملاتی مطرح می شود. در این تمرین به رویکرد تلفیقی توجه می شود.

15ـ نگارش ساده و خلاق: انشا نویسی، خاطره نویسی، بند نویسی، گسترده نویسی، دنباله نویسی، نامه نگاری، گزارش نویسی و ... .

در این نوع تمرینات، دانش آموز از جمله نویسی به سمت واحدهای بزرگتر زبان مانند بند و متن هدایت و راهنمایی می شود.

باید توجه داشت که انشا نویسی جزء برنامه پایه سوم تا پنجم است بنابراین برای اجرای مطلوب آن به روش هایی خلّاق، بدیع و ابتکاری که باعث نشاط، سرزندگی و انگیزش دانش آموزان می شود، عنایت ویژه شود و از هر روش متنوع و جالبی برای ایجاد انگیزه بچه ها در درس انشاء استفاده کنند تا آنها به این درس علاقمند شوند.

 

آموزش انشاء در دوره ابتدایی

انشا از جمله انواع نوشتن محسوب می شود و آخرین و پیچیده ترین مرحله زبان آموزی به شمار می رود تا زمانی که پیش نیازهای نوشتن تحقق نیافته امر نوشتن بخصوص انشاءنویسی هم میسر نخواهد شد.

رونویسی و مشق نویسی های خسته کننده در دوره ابتدایی یکی از علل بارز افت تحصیلی می باشد که دانش آموزان را نسبت به تحصیل و ادامه آن بی میل می کند و هر گونه ابداع و ابتکار را از یادگیرنده سلب می کندو فرصت های گرانبهای نونهالان دوره ابتدایی را برای بارورشدن ازبین می برد.

می توان گفت با وجود اینکه انشاء آخرین و پیچیده ترین مرحله زبان آموزی است اما آموزش آن از همان کلاس اول مستقیم یا غیر مستقیم آغاز می شود و آموزگاران محترم کلاس اول دبستان باید نسبت به این مسئله که آموزش انشاء مراحلی دارد حساس باشند و این مراحل عبارتند از آموزش انشای شفاهی ـ آموزش جمله سازی ـ نگارش عبارات کوتاه ـ آموزش نوشتن جملات و عبارات طولانی.

آموزگار محترم کلاس اول باید از هر موقعیت آموزشی جهت توسعه فرهنگ لغات شاگردان کلاس اول استفاده نماید و یک فرهنگ زیربنایی در زمینه گوش دادن، سخن گفتن و آمادگی های لازم را برای خواندن و نوشتن بوجود می آورد چون هر نوشته خوب انعکاسی است از بیان خوب.

معلمان پایه های بالاتر نیز باید به این روند ادامه دهند و از هر روش متنوع و جالبی برای ایجاد انگیزه بچه ها در درس انشاء استفاده کنند تا آنها به این درس علاقمند شوند.

 

 

 

 

طرح تنظیمی 1

طرح تنظیمی 1 یا همان روش خورشیدی مراحلی دارد که عبارتند از:

(1) ابتدا خورشیدی را می کشیم و داخل آن موضوع انشاء را می نویسیم.

(2) دانش آموزان با توجه به موضوع هر کلمه ای که به نظرشان می رسد در اطراف خورشید می نویسند.

(3) معلم کلمات را بازبینی می کند و در صورت تأیید دانش آموز برای کلمات نوشته شده جمله می نویسد.

(4) سپس دانش آموز جملات نوشته شده را گروهبندی می کند یعنی جملاتی را که از لحاظ معنایی به هم نزدیک هستند در یک گروه قرار می دهد.

(5) در مرحله پایانی گروه های جملات را اولویت بندی می کند و پشت سر هم می نویسد.

‌‌طرح تنظیمی 2

طرح تنظیمی 2 روشی دیگر برای نوشتن انشاء است که تقریباً شبیه به روش تنظیمی 1 است که شامل مراحل زیر می باشد.

(1) ابتدا خورشیدی کشیده می شود و در داخل آن موضوع انشاء نوشته می شود.

(2) سپس دانش آموزان با توجه به موضوع عبارت هایی که به ذهنشان می رسد در اطراف خورشید می نویسند مثلاً در مورد موضوع مادر عبارت هایی مانند    وظایف مادر   خوبی های مادر و .... .

(3) در این مرحله دانش آموزان در مورد هر عبارت چند جمله می نویسند.

(4) در مرحله آخر جملات نوشته شده را مرتب می کنند.

ـ روش استفاده از کلمات

در این روش معلم موضوع انشاء را بیان می کند سپس کلماتی را با توجه به موضوع انشاء روی تخته می نویسد تا دانش آموزان در نوشتن انشاء از آن ها استفاده کنند . دانش آموزان با توجه به کلمات داده شده جملاتی را می نویسند، سپس جمله هایی را که مرتبط با هم هستند در یک گروه قرار می دهند و در پایان آن ها را مرتب می کنند.

 

ـ روش مشارکتی

موضوعی به دانش آموزان ارائه می شود و هر کدام از بچه ها به نوبت در مورد آن فرضی می زنند (البته چند دقیقه فرصت فکر کردن به بچه ها می دهیم) معلم مطالب بچه ها را روی تابلو می نویسد و به کمک بچه ها جملات روی تابلو را پس و پیش می کند تا به صورت یک انشای کامل درآید.

 

ـ قصه ناتمام

معلم قصه یا انشایی ناتمام را در اختیار شاگردان قرار می دهد تا آن ها یا بصورت انفرادی یا بصورت گروهی و با هم فکری آن این انشاء را تمام کنند اگر کار بصورت گروهی اجرا شود گروههای 2 یا 3 نفره مناسب هستند و بهتر است برای خوب ترین انشاء یا داستان نمره ای در نظر گرفته شود.

 

ـ مرتب کردن انشاء یا داستان

معلم قصه یا انشایی را که ترتیب حوادث آن به هم ریخته است در اختیار دانش آموزان قرار می دهد بچه ها توالی جملات و حوادث را درست می کنند و با شماره گذاری و رونویسی مجدد آن را بصورت یک انشاء یا داستان در می آورند. برای پرورش خلاقیت آنها می توان انتخاب نام قصّه را بر عهده خود آنها گذاشت. 

 

ـ روش داستان تصویری

در این روش که شبیه به همان نوشتن جمله برای تصاویر سریالی است کتاب داستان 3 یا 4 صفحه ای همراه با تصاویر آن در اختیار دانش آموزان قرار می گیرد تا آنها با توجه به تصاویر جملاتی را بنویسند. و در پایان هم اسم داستان را خودشان انتخاب کنند.

ـ روش بدیعه پردازی و چهارچوب های نظری آن

 

بسیاری از پژوهشگران به تفاوت کارکرد نیمکره راست و چپ مغز اشاره می کنند و معتقدند بخش چپ مغز مسئول آن دسته از فعالیت های ذهنی است که عمدتاً می توان آن ها را در حیطه تفکر همگرا همانند حافظه محض، استدلال کلامی و منطق قرار داد درحالی که بخش راست مغز آن دسته از فعالیت های ذهنی را تولید و اداره می کند که در دسته تفکر واگرا قرار می گیرند.

ساندر (1982) همچنان که پژوهشهای مختلف بر روی نیمکره های مغز و کارکردهای آن رو به گسترش است راهبردهای آموزشی نیز رو به افزایش است و روشن می شود که یک تعادل میان سیستم پردازش اطلاعات نیمکره راست و چپ برای یادگیری مؤثر، مفید و لازم است.

وی اعتقاد دارد که سیستم آموزشی حاکم صرفاً به پرورش بخش چپ مغز می پردازد و به حافظه محض و فعالیت های ذهنی ساده توجه می کند و خلاقیت را در کودکان از بین می برد سخن این نیست که این فعالیت ها نباید در کلاس صورت گیرد بلکه آنها محتوای ضروری اما باید یک اصلاحی در برنامه ها و شیوه های آموزشی صورت بگیرد و از کارکردهای نیمکره راست مغز هم استفاده شود. او بهترین روش برای ارتباط دادن دو نیمکره راست و چپ مغز را استفاده از مدل استعاره می داند. در حقیقت استعاره نیروی بالقوه نیمکره راست مغز را بکار می گیرد، نیرویی که مدارس ما از آن اغماض شده است.

ویلیام گوردون (1969) اولین یار برای آموزش استعاره روش بدیعه پردازی را بوجود آورد. یک راهردی که امروزه بصورت عمومی در تمام سطوح بکار گرفته می شود.

 

ـ خلاقیت و بدیعه پردازی

از طریق فعالیت استعاره لگوی بدیعه پردازی خلاقیت به جریانی آگاهانه تبدیل می شود. استعاره ارتباطی از شباهت و مقایسه یک چیز با چیز دیگر و استفاده یکی به جای دیگری را بوجود می آورد

که جریان خلاقیت در خلال این جایگزینی ها رخ می دهد. یعنی مطالب آشنا را به مطالب ناآشنا ارتباط داده یا نظری جدید از نظرات آشنا بوجود می آورد. (بهرنگی 1375)

استعاره به معرفی فاصله مفهومی میان شاگرد و موضوع درسی می پردازد و افکار اولیه را اعتلا می بخشد. مثلاً ما با درخواست از از شاگردان که آنان درباره ی کتاب درسی خود همچون روخانه ای فکر کنند یک ساخت استعاره ای بوجود می آوریم که شاگردان با آن می توانند دراره ی چیزی آشنا به طریق جدید فکر کنند و یا برعکس. بنابراین فعلیت استعاره ای به دانش شگردان بستگی داشته و از آن نشأت می گیرد، به آنان کمک می کند تا نظریات ناشی از محتوای آشنا را به نظریات موجود در محتوای جدید ارتباط دهند و یا محتوای جدید را از چشم اندازی نو بنگرند.

پس روش بدیعه پردازی با استفاده از فعالیت استعاره ای برای آن تدوین یافته اند تا ساختی را بوجود آورند که اشخاص به وسیله آن بتوانند خود را برای ایجاد تخیل و بصیرت در فعالیت های روزانه رها سازند. در بدیعه پردازی از سه نوع قیاس به عنوان پایه برای تمرینات استفاده می شود.

الف) قیاس مستقیم :

مقایسه ساده دو موجود یا دو مفهوم است که در این مقایسه نباید تمام جهان لزوماً همسان باشد کارکرد آن به سادگی پس و پیش کردن یک موضوع یا موقعیت واقعی دارای مسأله با موقعیتی دیگر است تا نظری جدید از یک نظر یا مسأله ای ارائه شود.

ب) قیاس شخصی :

ایجاد قیاس شخصی نیازمند آن است که شاگردان با نظرات یا موضوعاتی که می شوند احساس همدلی کنند. همانندسازی ممکن است با یک شخص گیاه حیوان یا موجود غیر زنده باشد.

 قیاس شخصی نیاز دارد که فردی که خود را داخل فضا یا شیء دیگر انتقال می دهد وجود خود را کنار بگذارد هرچه فاصله مفهومی بوسیله کنار گذاردن خود بیشتر می شود احتمال یک قیاس تازه و خلاقیت نوآوری بیشتر می شود.

آوردن 4 سطح اشتغال در قیاس شخصی را بیان می کند.

1ـ توصیف اول شخص از حقایق

2ـ همانندسازی اول شخص توأم با هیجان

3ـ سیری در همانندسازی با موجودی زنده

4ـ همدلی در همانندسازی با موجود غیر زنده

ج) تعارض فشرده

تعارض فشرده سومین شکل استعاری است و آن معمولاً توصیفی دو کلمه ای از یک موضوع است بطوری که این کلمات به نظر ضد یا نقیض هم باشند به نظر ویلیام گوردون تعارض فشرده وسیع ترین بینش را به درون مضوع جدید می آورد آنها بازتاب توانایی شاگرد برای به هم پیوستن دو چهارچوب ذهنی داوری در ارتباط با یک موجود منفرد است هرچه فاصله ی بین چهارچوب های داوری بیشتر باشد انعطاف پذیری ذهنی بیشتر است. همانند دو کلمه ای نابودگر حیات بخش، پرتکاپوی خسته، دوست دشمن.

 

مراحل اجرای روش بدیعه پردازی

دو شیوه مشخص در اجرای روش بدیعه پردازی وجود دارد اولین شیوه بر آن است که مسائل و نظریات آشنا را در پرتو خلاقیت و بینشی تازه نگاه کند و شیوه دوم بر این تلاش است که مفاهیم و عقاید جدید ناآشنا را بوسیله ی مفاهیم معنی دار کند.

شیوه اول) نگاه به مسائل و نظریات آشنا در پرتو بینش تازه و جدید

 در این شیوه با استفاده از قیاس ها برای ایجاد فاصله مفهومی به دانش آموزان کمک می شود تا بتوانند موجودات و پدیده های آشنا را به گونه ای جدید و ناآشنا بنگرند. دانش آموزان جز در مرحله نهایی که به مسائل اولیه بازمی گردند مقایسه ساده انجام نمی دهند هدف از اجرای این شیوه ایجاد درکی جدید از مسائل است. نقش معلم در فرآیند آموزش مواظبت از تحلیل های ناپخته دانش آموزان و ختم مذاکرات است. این شیوه 6 مرحله دارد.

مرحله1ـ توصیف مسئله یا وضعیت جدید، در این مرحله معلم دانش آموزان را به توصیف موقعیت جدید وا می دارد. به عنوان مثال معلم از دانش آموزان می خواهد که شهروند بی فرهنگ را توصیف کنند. این موضوع در یک کلاس تدریس شده و دانش آموزان این موارد را نام بردند:  

موی سیاه فرفری ـ ظاهری ژولیده ـ چشمان خون آلود و ... .

مرحله 2ـ قیاس مستقیم، اینک می خواهیم از منظری جدید به موضوع نگاه کنیم. مثلا بگوییم او شبیه ماشین است. دانش آموزان پس از قیاس این موارد را ذکر کردند.  

ماشین بی ترمزـ ماشین قدیمی ـ ماشین اوراق شده.

مرحله 3ـ قیاس شخصی، معلم از دانش آموزان می خواهد تا با قیاس مورد نظر درگیری همدلانه پیدا کنند.  معلم: سعی کنید یک ماشین بی ترمز شوید، چه احساسی دارید؟

دانش آموزان: عصبانی هستم  قانون را نمی شناسم  قانون را زیر پا می گذارم   به هر سو حرکت می کنم و .... .

مرحله 4ـ تعارض فشرده، دانش آموزان با استفاده از توصیف های گام دوم و سوم چند قیاس فشرده پیشنهاد می کنند.   متفکر بی فکرـ قانون مدار قانون شکن ـ حرکت بخش نابود کننده و ... 

معلم با کمک دانش آموزان قانون مدار قانون شکن را انتخاب می کند.

مرحله 5ـ قیاس مستقیم دانش آموزان به انتخاب و ارائه قیاس مستقیم دیگری مبتنی بر تعارض فشرده می پردازند.

دانش آموزان: گاو رها شده در گاو بازی ـ مار زنگی دست آموز و ....

معلم: کدام یک از اینها مهیج ترین قیاس مستقیم با مفهوم قانون مدار بی قانون است؟

دانش آموزان: گاو رها شده در بازی

معلم: چگونه می توان از گاو رها شده در بازی برای توصیف شهروند بی فرهنگ استفاده کرد؟

مرحله 6ـ بررسی مجدد تکلیف، در این مرحله معلم دانش آموزان را وادار می کند به وظیفه یا مسئله اصلی برگردند و از آخرین قیاس با تمام تجربه بدیعه پردازی استفاده کنند.

شیوه دوم ) معنی دار ساختن مفاهیم و عقاید جدید و ناآشنا با مفاهیم آشنا

تلاش بر این است که مفاهیم ناآشنا به وسیله مفاهیم آشنا معنی دار شود.

برعکس شیوه اول شیوه دوم به دنبال افزایش درک دانش آموزان  و درون سازی مقدار قابل توجهی از مطالب جدید یا دشوار است. استعاره در این قیاس بر خلاف شیوه اول که بر فاصله مفهومی تأکید داشت، برای تحلیل به کار می رود.

معلم از دانش آموزان می خواهد (مردم سالاری) را با یک قیاس آشنا، مثل بدن انسان مقایسه کنند.  این شیوه به طور تحلیلی و همگرا است.

مرحله1ـ عرضه و توضیح اطلاعات درباره موضوع جدید، در این مرحله یک توضیح کوتاه واقعی در زمینه موضوع جدید مثلاً مردن سالاری به دانش آموزان ارائه می دهد.

مرحله 2ـ پیشنهاد قیاس مستقیم، پس از توضیح و ارائه اطلاعات در مورد موضوع جدید، معلم از دانش آموزان می خواهد که مفهوم مردم سالاری (موضوع جدید) و بدن انسان) را با هم مقایسه کنند و در دو ستون بنویسند.  

بدن انسان 

هر سلول

 عضلات

   مغز

کل بدن

  مردم سالاری                                                           

     هر فرد

 آموزش و پرورش

      قانون

کشور مردم سالار

مرحله3ـ قیاس شخصی، در بعضی از مراحل اجرا، گام سوم یعنی قیاس شخصی وجود ندارد به نظر می رسد اگر قبل از آنکه دانش آموزان با موضوع ارتباط عقلانی پیدا کنند خود را به جای مردم سالاری قرار دهند موجب غنای بیشتر تفکر آنان خواهد شد.

مرحله 4ـ مقایسه موضوع آشنا با مفهوم آشنا، در این مرحله دانش آموزان به تعیین و توضیح نکات مشابه میان قیاس و موضوع واقعی می پردازند.

مرحله 5ـ استفاده از مهارت های آموخته شده، در این مرحله از دانش آموزان خواسته می شود که به قیاس های خود کاملاً توجه کنند و سپس قیاسی از موجودات غیر زنده را که شبیه «قیاس بدن» نباشد تصور کنند. قیاس جدید خود را همراه با موضوع در دو ستون بنویسند و عناصر مربوط به قیاس خود را یادداشت کنند.

قیاس دانش آموزان

اتومبیل

هر قطعه

طراحی اجزاء

کل ماشین

موضوع اصلی (مردم سالاری)

مردم سالاری

هر فرد

آموزش و پرورش

جامعه مردم سالاری

مرحله 6 و7ـ تحلیل و نگرش قیاس ها با بهترین نثر ممکن در مراحل نهایی از دانش آموزان خواسته می شود که قیاس خود را با بهترین نثر ممکن به صورت یک انشاء بنویسند.

تفاوت عمده دو شیوه ذکر شده در استفاده آنها از قیاس ها است دانش آموزان در روش اول بدون محدودیت های منطقی از قیاس های مختلف می گذرند تا فاصله مفهومی زیاد شود و تحلیل بارور شود امّا در شیوه دوم دانش آموزان سعی می کنند دو ایده  دو مفهوم یا موضوع اصلی را به هم ربط دهند و در حال عبور از قیاس ها، رابطه ها را نیز معین کنند. شیوه ای که معلم انتخاب می کند به کوشش او در کمک به دانش آموزان در تولید مفهومی جدید یا در کشف مفهومی ناآشنا بستگی دارد.

 

 

 

 

 

جمع بندی و نتیجه گیری

با توجه به اینکه نیاز به روش های مناسب تدریس برای خلاقیت نوشتاری در نظام آموزشی کشور به شدت محسوس است روش بدیعه پردازی در توسعه توانایی نوشتن خلاق بسیار مفید خواهد بود. از طریق بدیعه پردازی تخیلات کودکان و نوجوانان را می توان برانگیخت و به آنان در گزارش تفکرات و احساساتشان کمک کرد.

از بدیعه پردازی می توان برای تمام سنین استفاده کرد هر چند که بهتر است با کودکان خیلی کوچک به بسط تمرینات بسنده کرد. این الگوی تدریس برای شاگردان بیشتر مفید است که از فعالیت های یادگیری و تخصیص بیشتر به این دلیل کناره می گیرند که نمی خواهند خود را در مخاطره اشتباه قرار دهند. در صورتی که بتوان این روش تدریس را با سایر روش های اجتماعی مانند ایفای نقش، بررسی گروهی و یاران یاریگر و ... ترکیب کرد و کارایی آن بیشتر خواهد شد.